Trouw: "Een groene toekomst is er alleen voor de rijken: de eco-elite
De verduurzaming van Nederland leidt tot een nog ongelijkere verdeling van schone en leefbare ruimte, zegt sociaal wetenschapper Shivant Jhagroe. De eco-elite verschuilt zich in lommerrijke wijken, de grijze rest is voor de armen.
Shivant Jhagroe, die aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam promoveerde op de politieke betekenis van stedelijke verduurzaming, krijgt zelden applaus. … Hij wil inspireren én irriteren, juist om andere denksporen mogelijk te maken.
Vooral in de discussie over duurzaamheid en de aanpak van de klimaatproblemen is dat hoognodig. "Na tien jaar debat over de vergroening van Nederland is er vooral een dor landschap ontstaan." Nederland lijdt volgens Jhagroe aan wat hij met een lelijk woord 'duurzaamheidsvermoeidheid' noemt.
Die vermoeidheid is volstrekt misplaatst, zegt hij. Het gaat volgens Jhagroe juist helemaal de verkeerde kant op. "Duurzaamheid heeft de afgelopen jaren meestal de bestaande ongelijkheid vergroend. Dat groene leven is een lifestyle van de happy few, van de rijke eco-elite met kansen, op allerlei gebied. We hebben een soort groen kapitalisme gecreëerd. Terwijl om echte veranderingen teweeg te brengen, de massa bereikt moet worden. Niet alleen vanwege het gelijkheidsdenken, maar omdat vergroening van de elite weinig zoden aan de dijk zet. Er is massa nodig om de uitstoot in te dammen."
Als vergroening vanuit de neo-liberale politiek aan de vrije markt wordt overgelaten, vergroot deze de ongelijkheid eerder, benadrukt Jhagroe. Een tweede methode van de vergroening, via allerlei burgerinitiatieven, heeft precies hetzelfde effect. Alleen mensen met een goed netwerk en een stevige achtergrond doen mee met de stadstuin of de energiecoöperatie.
Als ik u zo hoor, bent u faliekant tégen het woord 'duurzaamheid' omdat dit verhullend werkt, maar ook tegen het verschijnsel: de vergroening van Nederland vergroot volgens u de verschillen.
Shivant Jhagroe: "Gebruik drie keer het woord duurzaamheid en je hebt subsidie. Ik ben tegen het woord en stel voor het eens een maand helemaal niet te gebruiken. Het is een containerbegrip geworden, waar niemand tegen kan zijn. Duurzaamheid verblindt, daarom gaat er zoveel mis. Laat dat woord weg, en vervang het door een ander, duidelijker begrip. Hebben we het dan over milieu, of achterstand, of armoede, of migratie? Pas dan kan ook duidelijk worden voor welke problemen we een oplossing zoeken."
Het voordeel van een economische benadering van duurzaamheid is dat als er geld mee verdiend wordt, innovaties ook echt beklijven.
"De vraag is of die duurzame producten of diensten wel echte oplossingen zijn, als zij maar door een klein deel van de bevolking kunnen worden gekocht. De elektrische Tesla is een geweldige uitvinding, maar ook een gewelddadige. Het kobalt dat in de accu zit, wordt volgens Amnesty International door kindslaven in Congo gedolven. Fijne schone auto, en onbetaalbaar.
Nederland staat voor een enorme opgave om aan de doelstellingen voor het Klimaatakkoord te voldoen. Hoe halen we die als de markt en het particulier initiatief níet langer meedoen?
"Daar pleit ik ook niet voor, wel voor een veel grotere rol van de overheid. Schone lucht en de gezondheid van burgers lijken mij bij uitstek publieke verantwoordlijkheden, staatszaken. Maar de overheid heeft zich inmiddels zo ver van die zorgplicht teruggetrokken, dat een organisatie als Urgenda naar de rechter moet stappen om die publieke verantwoordelijkheid op te eisen. 'Op te dringen' is misschien beter gezegd. Dat heeft de rechter ook in niet mis te verstane bewoordingen gedaan. Milieudefensie doet precies hetzelfde als zij Shell aansprakelijk stelt voor het mede veroorzaken van de gevaarlijke klimaatverandering."